Ung thư gan là một trong những loại ung thư nguy hiểm, thường không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu, Nhận diện kịp thời những dấu hiệu ung thư gan là rất quan trọng để có thể can thiệp sớm và nâng cao cơ hội điều trị thành công. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về các dấu hiệu của ung thư gan và những điều cần chú ý để phòng ngừa bệnh.
Tổng quan về ung thư gan
Ung thư gan xảy ra khi các tế bào gan phát triển bất thường và mất kiểm soát, tạo thành khối u ác tính. Các khối u này có thể là ung thư gan nguyên phát (bắt nguồn từ gan) hoặc ung thư gan thứ phát (di căn từ các cơ quan khác). Trong đó, ung thư tế bào gan (Hepatocellular carcinoma – HCC) là loại ung thư gan phổ biến nhất. Bệnh thường phát triển âm thầm trong nhiều năm và chỉ được phát hiện khi đã ở giai đoạn muộn, khiến việc điều trị trở nên khó khăn.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ung thư gan là một trong những nguyên nhân gây tử vong cao nhất trên toàn cầu, đặc biệt ở các quốc gia có tỷ lệ bệnh gan mạn tính cao. Ung thư gan đứng thứ 6 về số lượng ca mắc mới và thứ 2 về số ca tử vong, với khoảng 905.000 ca mới và 830.000 ca tử vong mỗi năm (who.int).
Tại Việt Nam, ung thư gan là bệnh ung thư phổ biến thứ 3, chỉ sau ung thư phổi và ung thư vú. Tỷ lệ mắc ung thư gan ở Việt Nam cao một phần lớn do viêm gan virus B và C, với khoảng 10 triệu người mắc (chiếm khoảng 10% dân số). Dù đã có tiến bộ trong điều trị viêm gan, ung thư gan vẫn luôn là vấn đề y tế nghiêm trọng cần được chú ý.
Những yếu tố nguy cơ tăng nguy cơ ung thư gan
Viêm gan virus
Viêm gan virus B (do virus HBV) và C (do virus HCV) là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư gan. Các virus này gây tổn thương tế bào gan, dẫn đến xơ gan và tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của ung thư. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, người viêm gan virus B mạn tính có nguy cơ mắc ung thư gan cao gấp 100 lần so với người không nhiễm.
Mặc dù viêm gan virus C cũng có thể gây ung thư gan, nhưng tỷ lệ này thấp hơn so với viêm gan B. Việc điều trị viêm gan B và C bằng thuốc kháng virus giúp giảm đáng kể nguy cơ phát triển ung thư gan.
Xơ gan
Tình trạng xơ gan thường phát triển từ các bệnh lý gan mạn tính như viêm gan B, C, hoặc do lạm dụng rượu kéo dài. Khi gan bị xơ, chức năng gan suy giảm nghiêm trọng, tạo điều kiện thuận lợi cho sự hình thành các tế bào bất thường, dẫn đến ung thư gan. Xơ gan làm tổn thương tế bào gan, khiến chúng phát triển không kiểm soát. Tỷ lệ ung thư gan ở những người bị xơ gan có thể lên tới 10-20% trong suốt cuộc đời.
Ngoài virus viêm gan và xơ gan, các yếu tố như di truyền, béo phì, lạm dụng rượu, chế độ ăn uống không lành mạnh và tiếp xúc với các chất độc hại cũng góp phần làm tăng nguy cơ mắc ung thư gan.
8 dấu hiệu ung thư gan thường gặp
Ung thư gan thường phát triển một cách âm thầm và khó phát hiện ở giai đoạn sớm. Tuy nhiên, khi khối u ngày càng lớn, chúng có thể ảnh hưởng đến chức năng gan và các cơ quan khác, dẫn đến sự xuất hiện của những triệu chứng. Dưới đây là 8 dấu hiệu ung thư gan phổ biến cần chú ý:
1. Đau vùng gan (Hạ sườn phải)
Đau ở vùng gan, đặc biệt là khu vực hạ sườn phải, là một trong những triệu chứng thường gặp của ung thư gan. Cảm giác đau có thể từ âm ỉ đến dữ dội, đôi khi có thể lan ra phía sau lưng hoặc vai phải và thường trở nên nghiêm trọng hơn khi bệnh tiến triển.
Nguyên nhân gây đau là do sự phát triển của các khối u trong gan, tạo áp lực lên các mô và dây thần kinh xung quanh.
2. Vàng da & vàng mắt
Vàng da và vàng mắt (vàng củng mạc mắt) là những triệu chứng rõ rệt và dễ nhận biết của ung thư gan. Triệu chứng này xảy ra khi khối u trong gan gây tắc nghẽn các ống mật, làm bilirubin (một chất có trong mật) tích tụ trong cơ thể. Khi bilirubin không thể được đào thải ra ngoài, nó sẽ làm cho da và mắt chuyển sang màu vàng.
Đây là dấu hiệu cảnh báo của sự suy giảm chức năng gan và cần được thăm khám ngay lập tức. Vàng da và vàng mắt không chỉ là dấu hiệu ung thư gan mà còn có thể liên quan đến các vấn đề về gan khác, vì vậy việc phát hiện và chẩn đoán sớm là vô cùng quan trọng để ngăn ngừa tình trạng nghiêm trọng hơn.
3. Tích nước, phù, cổ trướng
Phù nước, đặc biệt là ở bụng (cổ trướng) và chân, là một dấu hiệu của ung thư gan giai đoạn muộn. Khi gan bị tổn thương nghiêm trọng và không còn khả năng hoạt động hiệu quả, làm giảm khả năng tổng hợp Albumin, giảm hấp thu nước vào mạch máu. Đồng thời tình trạng xơ gan cũng tăng áp lực tĩnh mạch cửa, gây nên tình trạng cổ trướng.
Điều này dẫn đến sự tích tụ chất lỏng trong các khoang cơ thể, đặc biệt là ở bụng và chân, gây ra tình trạng sưng phù. Đây là dấu hiệu cảnh báo cần được thăm khám và điều trị kịp thời để ngăn ngừa những biến chứng nghiêm trọng hơn.
4. Sút cân nhanh, đột ngột không rõ nguyên nhân
Sút cân nhanh không rõ nguyên nhân, là một triệu chứng phổ biến của nhiều loại ung thư, bao gồm ung thư gan. Khi ung thư phát triển, cơ thể phải sử dụng một lượng lớn năng lượng để chống lại bệnh tật, điều này khiến cho quá trình trao đổi chất trở nên rối loạn.
Sự sụt giảm này không chỉ do việc giảm cảm giác thèm ăn mà còn do cơ thể không còn khả năng hấp thụ và chuyển hóa dưỡng chất hiệu quả. Thậm chí, ung thư gan có thể làm rối loạn tiết dịch mật, ảnh hưởng đến khả năng tiêu hóa và hấp thụ các chất dinh dưỡng, dẫn đến tình trạng gầy yếu.
5. Mệt mỏi
Người bệnh ung thư gan thường cảm thấy kiệt sức, thiếu năng lượng, và khó thực hiện các hoạt động hàng ngày, dù chỉ là công việc đơn giản.
Ngoài mệt mỏi, ung thư gan còn có thể gây ra tình trạng chán ăn, khiến người bệnh không có cảm giác thèm ăn và mất dần sự hứng thú với thực phẩm. Điều này dẫn đến việc giảm lượng thức ăn tiêu thụ, làm trầm trọng thêm tình trạng sụt cân và suy nhược cơ thể.
6. Buồn nôn & nôn kéo dài
Nguyên nhân của buồn nôn và nôn trong ung thư gan thường là do sự tắc nghẽn trong ống mật, khi khối u phát triển và chèn ép lên các đường mật, gây rối loạn chức năng tiêu hóa. Sự tích tụ mật và các chất độc hại trong cơ thể cũng có thể dẫn đến cảm giác buồn nôn.
Bên cạnh đó, sự phát triển của khối u trong gan có thể ảnh hưởng trực tiếp đến dạ dày và ruột, làm giảm khả năng tiêu hóa và hấp thụ thức ăn, từ đó dẫn đến triệu chứng buồn nôn và nôn kéo dài.
7. Gan lớn
Khi ung thư gan tiến triển, sự tăng trưởng của khối u có thể làm gan to lên một cách bất thường. Gan phình to do các khối u phát triển, gây áp lực lên các mô và cấu trúc xung quanh.
Bác sĩ có thể phát hiện sự thay đổi này khi sờ vào vùng bụng, đặc biệt là ở khu vực hạ sườn phải. Cảm giác gan lớn có thể đi kèm với sự căng tức, khó chịu hoặc đau vùng bụng.
8. Ngứa da không rõ nguyên nhân
Khi gan bị tổn thương, nó có thể giảm khả năng tiết ra mật, dẫn đến sự tích tụ bilirubin trong máu và gây ra cảm giác ngứa trên da. Cơn ngứa da có thể lan rộng khắp cơ thể, nhưng thường rõ ràng nhất ở các khu vực như bàn tay và bàn chân.
Khi nào nên khám và thực hiện xét nghiệm
Nhóm người có nguy cơ cao
Những người thuộc nhóm nguy cơ cao dù chưa xuất hiện các dấu hiệu ung thư gan cần sàng lọc định kỳ mỗi 6 tháng bằng siêu âm gan kết hợp xét nghiệm AFP (alpha-fetoprotein). Đây là tần suất tối ưu giúp phát hiện ung thư gan ở giai đoạn rất sớm, khi khối u còn nhỏ và dễ can thiệp điều trị nhất.
Nếu siêu âm phát hiện tổn thương hoặc AFP ≥ 20 ng/mL, bác sĩ sẽ chỉ định thêm chụp CT/MRI đa pha hoặc sinh thiết để chẩn đoán xác định, tránh bỏ sót và nhầm lẫn với các tổn thương lành tính.
Ngoài ra, ở những bệnh nhân viêm gan B/C mạn tính đã điều trị nhưng còn xơ gan, vẫn cần tiếp tục tuân thủ sàng lọc 6 tháng/lần để không bỏ lỡ nguy cơ tái phát hoặc tiến triển thành HCC.
Nhóm người không có nguy cơ cao
Đối với người khỏe mạnh, không có yếu tố nguy cơ đặc biệt, hiện không có khuyến cáo về tầm soát ung thư gan chuyên biệt. Tuy nhiên, bạn hãy khám sức khỏe tổng quát hàng năm, bao gồm đánh giá chức năng gan (men gan, bilirubin…) và siêu âm ổ bụng cơ bản để ngăn ngừa những rủi ro sức khỏe có thể xảy ra.
Nếu qua khám tổng quát hoặc xét nghiệm men gan có dấu hiệu bất thường, bác sĩ sẽ xem xét chỉ định siêu âm gan chi tiết hơn hoặc xét nghiệm AFP.
Phương pháp tầm soát ung thư gan hiện đại
Để sàng lọc ung thư gan, hiện có một số phương pháp chính được ứng dụng rộng rãi bao gồm:
1. Siêu âm gan & đo AFP
Siêu âm gan kết hợp với xét nghiệm AFP (Alpha-fetoprotein) là phương pháp tầm soát phổ biến và hiệu quả trong việc phát hiện ung thư gan.
- Siêu âm gan: Đây là phương pháp không xâm lấn, sử dụng sóng âm để tạo hình ảnh của gan, giúp bác sĩ phát hiện sự thay đổi kích thước, hình dạng của gan hoặc các khối u.
- Xét nghiệm AFP: AFP là một chất protein do gan sản xuất và có thể tăng cao khi có sự hiện diện của ung thư gan. Xét nghiệm AFP giúp đo mức độ của protein này trong máu và phát hiện sớm các dấu hiệu ung thư gan. Mặc dù AFP không phải là một phương pháp chẩn đoán độc lập, nhưng khi kết hợp với siêu âm gan, nó giúp tăng độ chính xác trong việc phát hiện ung thư gan.
2. Chụp CT/MRI ổ bụng
Chụp CT (Computerized Tomography) và MRI (Magnetic Resonance Imaging) là các phương pháp chẩn đoán hình ảnh thông dụng giúp đánh giá chi tiết các tổn thương trong gan.
- Chụp CT ổ bụng: Đây là phương pháp sử dụng tia X để tạo ra các hình ảnh cắt ngang của gan, giúp phát hiện các khối u và tổn thương gan. Chụp CT cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về kích thước và vị trí của khối u, từ đó hỗ trợ bác sĩ trong việc chẩn đoán và lên kế hoạch điều trị.
- Chụp MRI ổ bụng: MRI sử dụng từ trường và sóng radio để tạo ra hình ảnh chi tiết hơn của gan so với CT. MRI rất hiệu quả trong việc xác định sự hiện diện của các khối u nhỏ và đánh giá tổn thương mạch máu trong gan. Đây là phương pháp cần thiết trong việc theo dõi tiến triển của ung thư gan hoặc xác định mức độ di căn của bệnh.
3. Xét nghiệm phân tích ctDNA
Xét nghiệm ctDNA (circulating tumor DNA) là bước ngoặt mới trong tầm soát ung thư gan nhờ khả năng phát hiện phân mảnh DNA từ tế bào khối u lưu hành trong máu. Chỉ với một lần lấy mẫu máu đơn giản, phương pháp này có thể “bắt sóng” tín hiệu khối u ngay từ giai đoạn rất sớm, khi kích thước u còn nhỏ hoặc chưa có dấu hiệu rõ ràng trên hình ảnh học, giúp giảm thiểu nguy cơ bỏ sót và chẩn đoán muộn.
Công nghệ này đã được NCCN công nhận và ứng dụng rộng rãi tại nhiều trung tâm y tế hàng đầu thế giới, khẳng định vai trò là giải pháp tầm soát ít xâm lấn, độ chính xác cao và phù hợp với bệnh nhân e ngại tia X.
Tại Việt Nam, SPOT-MAS là một trong những xét nghiệm ứng dụng công nghệ ctDNA tiên phong. Chỉ với một lần lấy máu, SPOT-MAS không chỉ sàng lọc ung thư gan mà còn đồng thời đánh giá nguy cơ nhiều loại ung thư khác, nhờ đó rút ngắn thời gian chờ kết quả và giảm tải chi phí cho người đi khám. Với độ nhạy cao và quy trình tối ưu, SPOT-MAS đang dần trở thành lựa chọn tin cậy cho tầm soát đa cơ quan ngay từ giai đoạn sớm.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Câu hỏi 1: Triệu chứng ung thư gan là gì?
Ung thư gan thường phát triển âm thầm. Tuy nhiên, khi tiến triển, khối u có thể tác dong965 vào các cơ quan xung quanh và gây ra những triệu chứng trên cơ thể. Các triệu chứng này có thể khác nhau như: đau vùng gan (hạ sườn phải), vàng da và vàng mắt (do tắc nghẽn ống mật), mệt mỏi kéo dài, sút cân đột ngột, chán ăn, phù nước (đặc biệt là bụng và chân), buồn nôn và nôn, ngứa da không rõ nguyên nhân.
Nếu xuất hiện nhiều các dấu hiệu bất thường với thời gian kéo dài, hãy đến cơ sở y tế để được bác sĩ thăm khám và chẩn đoán. Đừng chủ quan gây ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài.
Câu hỏi 2: Dấu hiệu của ung thư gan và bệnh gan khác dễ nhầm lẫn như thế nào?
Trong trường hợp xuất hiện các biểu hiện của ung thư gan như mệt mỏi, vàng da hay đau vùng hạ sườn phải thường trùng lặp với viêm gan mạn tính hoặc xơ gan. Tuy nhiên, ở ung thư gan, các triệu chứng này có xu hướng tiến triển nặng hơn, dai dẳng và ít đáp ứng với điều trị nội khoa thông thường.
Để phân biệt chính xác, bác sĩ sẽ kết hợp siêu âm gan, xét nghiệm AFP và chụp CT/MRI gan, giúp phát hiện những tổn thương đặc trưng chỉ có ở ung thư.
Câu hỏi 3: Biểu hiện ung thư gan có xuất hiện ở giai đoạn sớm không?
Ung thư gan giai đoạn đầu hầu như không có triệu chứng rõ rệt hoặc chỉ rất mơ hồ (như mệt mỏi nhẹ, đầy hơi). Các dấu hiệu điển hình như vàng da, đau hạ sườn phải, chướng bụng,… thường chỉ xuất hiện khi khối u đã lớn hoặc bệnh đã tiến triển nặng. Vì vậy, tầm soát định kỳ là cách duy nhất để phát hiện ung thư gan sớm.
Câu hỏi 4: Tôi nên làm xét nghiệm nào để tầm soát ung thư gan?
Để sàng lọc ung thư, bạn có thể lựa chọn các phương pháp tầm soát phổ biến. Bao gồm:
- Siêu âm gan + AFP: Có thể thực hiện tầm soát 6 tháng/ 1 lần
- CT/MRI gan: Phương pháp này thường được bác sĩ chỉ định khi người khám xuất hiện dấu hiệu bất thường trên siêu âm.
- Xét nghiệm ctDNA (sinh thiết lỏng): Xét nghiệm này dùng để sàng lọc ung thư, có thể chủ động thực hiện xét nghiệm mỗi năm 1 lần.
Câu hỏi 5: Bao lâu nên tầm soát lại nếu không có triệu chứng?
Nếu không có triệu chứng nhưng thuộc nhóm có nguy cơ cao, bạn vẫn nên tầm soát ung thư gan định kỳ. Thông thường, người có nguy cơ cao nên thực hiện tầm soát mỗi 6 tháng hoặc mỗi năm tùy theo tình trạng sức khỏe và hướng dẫn của bác sĩ. Nếu không thuộc nhóm nguy cơ cao, việc tầm soát có thể thực hiện mỗi 1-2 năm một lần.
Tuy nhiên, việc tầm soát còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: nguy cơ cá nhân, chi phí và nhu cầu. Do đó, hãy đến bệnh viện để được bác sĩ thăm khám và tư vấn gói tầm soát phù hợp nhất.
Kết luận
Dấu hiệu ung thư gan thường khó nhận biết ở giai đoạn sớm. Khi các dấu hiệu như đau vùng gan, vàng da, mệt mỏi, sút cân hoặc buồn nôn xuất hiện, có thể bệnh đã tiến triển ở giai đoạn muộn. Nhận diện các dấu hiệu ung thư gan sớm, kết hợp với các phương pháp tầm soát định kỳ, đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc phát hiện và điều trị bệnh kịp thời, giúp nâng cao cơ hội điều trị và cải thiện chất lượng sống cho bệnh nhân.
