Nguyên nhân ung thư dạ dày và phương pháp tầm soát mới nhất hiện nay

Ung thư dạ dày tiến triển âm thầm, dễ mắc do ăn uống kém lành mạnh, H. pylori, rượu, thuốc lá. Tầm soát sớm giúp phòng ngừa và bảo vệ sức khỏe. 

Tổng quan về ung thư dạ dày 

• Ung thư dạ dày là gì? 

Ung thư dạ dày là tình trạng các tế bào trong niêm mạc dạ dày phát triển bất thường, tạo thành các khối u hoặc vết loét trong dạ dày. Phổ biến nhất là ung thư biểu mô tuyến, chiếm khoảng 90–95% tổng số ca mắc bệnh (theo parkwaycancercentre). 

Ung thư dạ dày thường phát triển âm thầm và ít có triệu chứng rõ ràng trong giai đoạn đầu. Điều này khiến nhiều người chỉ phát hiện ra khi bệnh đã ở giai đoạn muộn. Khi tiến triển, người bệnh có thể gặp các triệu chứng như đau thượng vị dai dẳng, ợ nóng, buồn nôn, nôn ra máu, sút cân không rõ nguyên nhân.

• Thực trạng bệnh ung thư dạ dày tại Việt Nam 

Ung thư dạ dày là một trong những loại ung thư phổ biến tại Việt Nam. Theo số liệu Globocan 2022, ở Việt Nam có khoảng 16.277 ca mắc mới ung thư dạ dày và 13.264 ca tử vong do căn bệnh này. Trong tổng số ca ung thư mới, ung thư dạ dày xếp vị trí thứ 5, còn đứng thứ 3 về số ca tử vong ở cả hai giới (theo baochinhphu.vn). Tỷ lệ này cao hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu. Tại Việt Nam, tình trạng nhiễm vi khuẩn H. pylori và thói quen ăn uống chưa lành mạnh góp phần làm tăng gánh nặng ung thư dạ dày. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, xu hướng mắc ung thư dạ dày đang có dấu hiệu giảm dần nhờ cải thiện điều kiện sống, khẩu phần ăn nhiều rau xanh và kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ. Dù vậy, căn bệnh vẫn là một thách thức lớn cho y tế nước ta.

Nguyên nhân ung thư dạ dày: Những yếu tố nguy cơ đã được ghi nhận

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến ung thư dạ dày, trong đó các yếu tố phổ biến bao gồm:

• Vi khuẩn Helicobacter pylori – thủ phạm thầm lặng 

Nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori mạn tính là một trong những nguyên nhân ung thư dạ dày hàng đầu. Đây là loại vi khuẩn có thể sống dai dẳng trong niêm mạc dạ dày. Khi tồn tại lâu dài, chúng gây viêm, làm tổn thương lớp lót dạ dày và tăng nguy cơ hình thành tế bào ác tính. Tuy nhiều người nhiễm H. pylori thường không có triệu chứng rõ ràng, song nếu không điều trị thì nguy cơ ung thư dạ dày sẽ tăng dần theo thời gian.

• Thói quen ăn uống thiếu lành mạnh 

Ăn quá mặn, thường xuyên dùng thực phẩm muối chua, đồ nướng cháy khét hay thực phẩm đóng gói nhiều chất bảo quản có thể làm tổn hại niêm mạc dạ dày. Ngược lại, thiếu rau xanh và trái cây tươi lại khiến dạ dày dễ bị tấn công hơn. Những thói quen này lâu dài sẽ góp phần làm tăng nguy cơ ung thư.

• Hút thuốc lá và uống rượu thường xuyên 

Các chất độc trong thuốc lá khiến lớp lót bảo vệ dạ dày bị tổn thương từng ngày. Tương tự, rượu bia lại làm tăng tình trạng viêm và kích ứng. Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, người hút thuốc có nguy cơ mắc ung thư dạ dày cao gấp đôi so với người không hút. Nếu vừa hút thuốc vừa uống rượu thường xuyên, nguy cơ lại càng tăng cao hơn nữa.

• Tiền sử bệnh lý dạ dày mãn tính 

Các bệnh lý mạn tính ở dạ dày cũng nằm trong nhóm yếu tố nguy cơ nguyên nhân gây ung thư dạ dày. Những người từng bị viêm teo niêm mạc, viêm dạ dày mạn tính, loét tá tràng, polyp hoặc thiếu máu ác tính có nguy cơ cao hơn bình thường. Các tổn thương kéo dài làm thay đổi cấu trúc tế bào, từ đó dễ dẫn đến ung thư.

• Yếu tố di truyền và tuổi tác 

Ung thư dạ dày thường gặp ở người trên 50 tuổi, vì càng lớn tuổi, cơ thể càng suy giảm khả năng sửa chữa những tổn thương nhỏ ở tế bào. Bên cạnh đó, nếu trong gia đình có người từng mắc bệnh, hoặc mang các hội chứng di truyền như Hereditary Diffuse Gastric Cancer hay Lynch, nguy cơ sẽ cao hơn bình thường. Tuy nhiên, phần lớn các ca ung thư dạ dày hiện nay vẫn liên quan đến yếu tố môi trường và lối sống, điều mà mỗi người hoàn toàn có thể chủ động điều chỉnh được. 

Các dấu hiệu cảnh báo sớm có thể liên quan đến ung thư dạ dày 

Ung thư dạ dày giai đoạn đầu thường không có triệu chứng rõ ràng, khiến nhiều người chỉ phát hiện bệnh khi đã muộn. Tuy nhiên, có một số dấu hiệu cảnh báo ban đầu mà người bệnh không nên bỏ qua:

• Ợ nóng, khó tiêu kéo dài: Cảm giác nóng rát hoặc đau vùng bụng trên sau khi ăn có thể là dấu hiệu dạ dày đang gặp vấn đề.
• Đầy bụng, no nhanh: Ngay cả khi ăn rất ít, nhưng vẫn cảm thấy no hoặc đầy bụng, báo hiệu hệ tiêu hóa đang bị rối loạn.
• Buồn nôn, nôn kéo dài: Đặc biệt nếu nôn ra máu hoặc chất chứa thức ăn chưa tiêu hóa.
• Sụt cân bất thường: Sụt cân đột ngột dù không ăn kiêng, do ung thư ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng.
• Mệt mỏi, thiếu máu: Ung thư lâu ngày có thể gây thiếu máu (da xanh xao, mệt mỏi).
• Đi ngoài phân đen hoặc có máu: Dấu hiệu xuất huyết tiêu hóa khi khối u vỡ mạch máu.
• Khó nuốt: Nếu khối u lan lên đoạn cuối thực quản, người bệnh sẽ có cảm giác nghẹn khi ăn.

Những triệu chứng trên không chỉ do ung thư mà cũng có thể gặp ở các bệnh lý tiêu hóa khác như viêm loét, trào ngược dạ dày, rối loạn tiêu hóa… Tuy nhiên, nếu các dấu hiệu kéo dài trên 2–3 tuần hoặc ngày càng nặng, bạn nên chủ động đi khám sớm và gặp bác sĩ để được tư vấn chính xác.

Tầm soát ung thư dạ dày: Vì sao nên thực hiện sớm và định kỳ?

Việc tầm soát ung thư dạ dày sớm giúp phát hiện bệnh trước khi có triệu chứng, từ đó tăng cơ hội điều trị thành công. Theo Viện Ung thư Quốc gia Mỹ, “khi phát hiện các tế bào bất thường ở giai đoạn sớm, việc điều trị sẽ dễ dàng và hiệu quả hơn”. Hơn nữa, kết hợp với việc tầm soát định kỳ làm tăng cường khả năng phát hiện sớm những bất thường trong dạ dày, từ đó nâng cao hiệu quả kiểm soát bệnh và bảo vệ sức khỏe toàn diện. Ưu điểm của tầm soát sớm và định kỳ bao gồm:

• Phát hiện bệnh ở giai đoạn khu trú: Ung thư dạ dày được phát hiện khi mới chỉ ở niêm mạc hoặc lớp cơ thành dạ dày, lúc này có thể điều trị bằng phẫu thuật, thuốc hiệu quả cao.
  
• Tăng khả năng điều trị thành công: Giai đoạn sớm thường tỷ lệ chữa khỏi cao hơn. Những chương trình tầm soát tại các nước như Nhật Bản và Hàn Quốc đã chứng minh điều này khi tăng đáng kể tỷ lệ phát hiện sớm và cải thiện kết quả điều trị.
  
• Giảm chi phí và di chứng điều trị: Phát hiện muộn thường phải điều trị xạ trị hoặc hóa chất kéo dài, tốn kém và nhiều tác dụng phụ. Trong khi đó, điều trị sớm có thể chỉ cần can thiệp bằng các phương pháp đơn giản và ngắn gọn, ít biến chứng, ít ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể hơn.
  
• An tâm chủ động với sức khỏe: Kết quả tầm soát âm tính cũng giúp người dân yên tâm hoặc phát hiện sớm yếu tố nguy cơ cần khắc phục, giảm bớt căng thẳng tâm lý.
• Phòng ngừa cho người thân: Nếu phát hiện tổn thương tiền ung thư (như viêm teo dạ dày), bác sĩ sẽ có biện pháp kiểm soát, đồng thời các thành viên trong gia đình cũng được khuyến cáo tầm soát sớm để loại trừ yếu tố di truyền.
  

Vì vậy, tầm soát sớm đóng vai trò chủ chốt trong chiến lược chống ung thư dạ dày. Nó cho phép bác sĩ can thiệp khi cơ hội chữa khỏi còn cao và giảm thiểu gánh nặng cho bệnh nhân và hệ thống y tế.

Các phương pháp tầm soát phổ biến hiện nay 

• Nội soi dạ dày: Đây là phương pháp phổ biến và hiệu quả nhất hiện nay để kiểm tra trực tiếp lớp niêm mạc dạ dày. Qua ống nội soi mềm, bác sĩ có thể phát hiện các tổn thương nhỏ, lấy mẫu sinh thiết nếu cần và đánh giá chính xác tình trạng bên trong dạ dày. Phương pháp này cho kết quả chính xác, giúp phát hiện sớm polyp hoặc khối u nhỏ trong lòng dạ dày.
• Xét nghiệm sinh học phân tử (ctDNA): Các xét nghiệm hiện đại ngày nay có thể phát hiện DNA tự do của tế bào ung thư trong máu (ctDNA), giúp phát hiện ung thư từ rất sớm, ngay cả khi chưa có triệu chứng. Một số giải pháp tiên tiến như Spotmas™ hiện đã được ứng dụng tại Việt Nam, mang lại lựa chọn tầm soát dễ dàng và không xâm lấn.
• Định lượng marker ung thư trong máu: Một số xét nghiệm máu như CEA, CA72-4 có thể được bác sĩ sử dụng để hỗ trợ chẩn đoán hoặc theo dõi sau điều trị. Tuy nhiên, các marker này không đặc hiệu nên thường không dùng để tầm soát đơn lẻ.

Ai nên tầm soát ung thư dạ dày định kỳ? 

Những nhóm đối tượng sau đây nên thực hiện tầm soát định kỳ để bảo vệ sức khỏe:

• Người trên 50 tuổi có tiền sử viêm teo dạ dày mạn tính hoặc thiếu máu ác tính: Nguy cơ cao do tổn thương niêm mạc kéo dài.
• Người có tiền sử phẫu thuật cắt dạ dày một phần do bệnh lành (ví dụ loét): Sau phẫu thuật, dạ dày còn lại sẽ có xu hướng tiết ít acid, tăng nguy cơ viêm mạn và ung thư.
• Người có người thân cấp một mắc ung thư dạ dày, đặc biệt ở tuổi còn trẻ: Yếu tố di truyền làm tăng khả năng mắc bệnh.
• Người mang hội chứng ung thư gia đình di truyền (như HDGC, Lynch, v.v.): Nguy cơ cao ngay cả khi chưa có triệu chứng.
• Người sống tại khu vực có tỷ lệ mắc cao: Ví dụ ở Đông Á, Đông Âu, Nam Mỹ, nơi nguy cơ mắc ung thư dạ dày cao hơn mức trung bình toàn cầu.
• Người có lối sống kém lành mạnh hoặc từng nhiễm H. pylori:  Hút thuốc, rượu bia, ăn uống kém đều làm tăng nguy cơ.

Việc quyết định tầm soát cần được bác sĩ cân nhắc dựa trên tình trạng sức khỏe chung, tiền sử và yếu tố nguy cơ của từng người. 

Hướng dẫn chủ động bảo vệ dạ dày – giảm thiểu nguy cơ ung thư 

Ngoài việc tầm soát định kỳ, mỗi người còn có thể chủ động bảo vệ dạ dày của mình để giảm thiểu nguy cơ ung thư bằng các biện pháp sau:

• Chế độ dinh dưỡng lành mạnh: Tăng cường rau xanh, trái cây tươi và thực phẩm giàu chất xơ. Hạn chế muối, đồ ăn chế biến sẵn, thức ăn hun khói và đồ ăn lên men nhiều. Khuyến cáo ăn nhạt hơn và ưu tiên thực phẩm tươi.
• Bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia: Việc ngừng hút thuốc và giảm tiêu thụ rượu không chỉ giúp giảm nguy cơ ung thư dạ dày mà còn tốt cho toàn bộ hệ tiêu hóa, hô hấp và tim mạch.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ (tiền sử bệnh lý dạ dày, nhiễm H. pylori, có người thân mắc ung thư…), hãy trao đổi với bác sĩ về việc nội soi định kỳ để phát hiện bất thường sớm nhất có thể.

Chăm sóc sức khỏe dạ dày từ sớm là cách đơn giản nhất để tránh phải đối mặt với những vấn đề nghiêm trọng về sau.

Kết luận 

Ung thư dạ dày hoàn toàn có thể phòng ngừa và phát hiện sớm nếu bạn chủ động quan tâm đến sức khỏe từ bây giờ. Việc hiểu rõ các nguyên nhân, nhận biết dấu hiệu cảnh báo, và đặc biệt là tầm soát định kỳ sẽ giúp giảm thiểu rủi ro và bảo vệ cơ thể một cách bền vững. Việc hiểu rõ các yếu tố nguy cơ và chủ động tầm soát sớm đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình, giúp mỗi người giảm thiểu rủi ro và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Nguồn: Các thông tin trong bài được tham khảo từ các tổ chức y tế uy tín như Viện Ung thư Quốc gia Mỹ, Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, và các báo cáo ung thư thế giới như GLOBOCAN (WHO) và các trung tâm y tế uy tín,….

Link source:

• cancer.gov
• cancer.govcancer.gov
• cancer.govcancer.org
• baochinhphu.vn
• parkwaycancercentre.com