Tầm soát ung thư tiêu hóa đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện bệnh sớm. Dù vậy, không ít người vẫn còn chủ quan và bỏ qua những lần tầm soát định kỳ. Điều này khiến bệnh chỉ được phát hiện khi đã ở giai đoạn muộn, khi cơ hội điều trị hiệu quả đã giảm đi rất nhiều.
1. Tầm soát ung thư tiêu hóa là gì?
Định nghĩa & vai trò của tầm soát ung thư tiêu hóa
Ung thư hệ tiêu hóa thường phát triển âm thầm và không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu, khiến nhiều người chỉ phát hiện bệnh khi đã ở giai đoạn muộn. Điều này làm giảm cơ hội điều trị thành công.
Tầm soát ung thư tiêu hóa là quá trình kiểm tra để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường hoặc tế bào ung thư ngay cả khi chưa có triệu chứng. Các phương pháp phổ biến bao gồm nội soi, xét nghiệm máu ẩn trong phân và xét nghiệm sinh học phân tử. Qua đó, bác sĩ có thể đánh giá nguy cơ và đưa ra phương án can thiệp phù hợp.
Theo GLOBOCAN 2022, tỷ lệ sống sau 5 năm của bệnh nhân ung thư đại trực tràng phát hiện sớm lên đến 91%, nhưng nếu bệnh đã di căn, con số này giảm xuống chỉ còn 14%. Điều này cho thấy việc phát hiện sớm tăng đáng kể cơ hội điều trị thành công. Ngoài ra, tầm soát định kỳ còn giúp phát hiện và loại bỏ polyp tiền ung thư, ngăn ngừa chúng phát triển thành ung thư.
Những bệnh ung thư thuộc hệ tiêu hóa thường gặp
Dưới đây là một số loại ung thư tiêu hóa phổ biến (Thông tin theo Viện Ung thư Quốc gia Mỹ – NCI và Tổ chức Ung thư Mỹ – ACS):
- Ung thư dạ dày: Phát triển khi tế bào ác tính hình thành trong niêm mạc dạ dày, với triệu chứng như đau bụng, đầy hơi, chán ăn, và sút cân. Các yếu tố nguy cơ bao gồm nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori, chế độ ăn không lành mạnh, hút thuốc lá và tiền sử gia đình.
- Ung thư đại trực tràng: Bắt nguồn từ niêm mạc đại tràng hoặc trực tràng, thường có triệu chứng thay đổi thói quen đi tiêu, máu trong phân, đau bụng và giảm cân. Yếu tố nguy cơ gồm tuổi tác, chế độ ăn nhiều thịt đỏ, ít chất xơ, béo phì và tiền sử polyp đại tràng.
- Ung thư thực quản: Xảy ra khi tế bào ác tính phát triển trong niêm mạc thực quản, với triệu chứng khó nuốt, đau hoặc nghẹn khi ăn, ho kéo dài và sụt cân. Các yếu tố nguy cơ liên quan đến trào ngược dạ dày thực quản, hút thuốc, uống rượu và chế độ ăn uống không lành mạnh.
- Ung thư tụy: Có tiên lượng xấu vì thường được phát hiện muộn, với triệu chứng vàng da, đau bụng trên lan ra sau lưng, chán ăn và sụt cân nhanh. Yếu tố nguy cơ bao gồm hút thuốc, tiểu đường và viêm tụy mãn tính.
- Ung thư gan: Thường liên quan đến viêm gan B, viêm gan C, xơ gan và sử dụng rượu bia lâu dài. Triệu chứng bao gồm vàng da, đau vùng gan, mệt mỏi, chán ăn và tích tụ dịch trong bụng. Phát hiện sớm có thể cải thiện khả năng điều trị và kéo dài thời gian sống cho bệnh nhân.
2. Tại sao cần tầm soát ung thư đường tiêu hóa định kỳ?
Lợi ích quan trọng của tầm soát ung thư sớm
Việc tầm soát định kỳ giúp phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường, nâng cao khả năng điều trị và bảo vệ sức khỏe hiệu quả hơn. Dưới đây là những lợi ích nổi bật khi chủ động tầm soát ung thư tiêu hóa:
- Phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm: Theo thống kê, tỷ lệ sống sau 5 năm của bệnh nhân ung thư đại trực tràng phát hiện sớm lên đến 91%, trong khi con số này giảm mạnh nếu bệnh đã tiến triển nặng.
- Giảm chi phí điều trị, hạn chế phương pháp phức tạp: Khi phát hiện sớm, bệnh nhân có thể được điều trị bằng các phương pháp đơn giản, ít tốn kém và ít gây ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.
Chủ động bảo vệ sức khỏe, đặc biệt đối với người có nguy cơ cao: Việc tầm soát sẽ giúp người bệnh nắm bắt tình trạng sức khỏe, từ đó có thể điều chỉnh lối sống phù hợp và phòng ngừa bệnh hiệu quả.
Những ai có nguy cơ cao mắc ung thư tiêu hóa?
Một số nhóm người có nguy cơ cao mắc ung thư tiêu hóa do yếu tố tuổi tác, di truyền, bệnh lý nền hoặc thói quen sinh hoạt không lành mạnh. Nếu bạn thuộc nhóm dưới đây, việc tầm soát định kỳ là cần thiết để phát hiện sớm và giảm nguy cơ bệnh tiến triển:
- Người trên 40 tuổi: Nguy cơ mắc ung thư tiêu hóa tăng theo độ tuổi, đặc biệt từ 40 trở lên, khi cơ thể bắt đầu lão hóa và giảm khả năng tự sửa chữa các tổn thương trong hệ tiêu hóa.
- Người có tiền sử gia đình mắc ung thư đường tiêu hóa: Nếu trong gia đình có người thân mắc ung thư dạ dày, đại trực tràng hoặc gan, bạn có nguy cơ cao hơn do yếu tố di truyền.
- Người mắc bệnh lý viêm loét dạ dày, đại tràng mãn tính: Các bệnh lý mạn tính như viêm loét dạ dày – tá tràng, viêm đại tràng mãn tính hoặc polyp đại tràng nếu không được kiểm soát tốt có thể làm tăng nguy cơ ung thư.
- Người có chế độ ăn uống không lành mạnh: Ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn, đồ chiên rán, thực phẩm chứa chất bảo quản và uống rượu bia có thể làm tổn thương niêm mạc tiêu hóa, từ đó dẫn đến ung thư.
- Người hút thuốc và sử dụng rượu bia thường xuyên: Các chất độc hại trong thuốc lá và rượu bia có thể gây tổn thương tế bào, tăng nguy cơ mắc ung thư thực quản, dạ dày, gan và đại trực tràng.
3. Các phương pháp xét nghiệm tầm soát ung thư hệ tiêu hóa hiện nay
Tầm soát ung thư hệ tiêu hóa có thể được thực hiện bằng nhiều phương pháp khác nhau, từ xét nghiệm đến chẩn đoán hình ảnh. Mỗi phương pháp có ưu điểm riêng, giúp phát hiện sớm bệnh và nâng cao hiệu quả điều trị.
3.1. Xét nghiệm máu trong tầm soát ung thư tiêu hóa
Xét nghiệm máu thường được sử dụng trong việc theo dõi điều trị ung thư, nhưng không phải là phương pháp hiệu quả trong tầm soát ung thư tiêu hóa. Các dấu ấn sinh học như CEA (Carcinoembryonic Antigen), CA 19-9 (Carbohydrate Antigen 19-9), và AFP (Alpha-Fetoprotein) được áp dụng trong việc theo dõi ung thư đại trực tràng, tụy, gan và một số loại ung thư tiêu hóa khác. Tuy nhiên, tỷ lệ dương tính giả của những xét nghiệm này rất cao, có thể lên đến 90-95%. Trong số 100 ca có kết quả dương tính, chỉ có khoảng 5-10 trường hợp thực sự mắc ung thư. Vì lý do này, xét nghiệm máu không được khuyến khích trong tầm soát ung thư tiêu hóa.
Hiện nay, công nghệ phân tích ctDNA (circulating tumor DNA) đang trở thành xu hướng mới trên thế giới nhờ vào độ chính xác cao hơn, giúp phát hiện ung thư ở giai đoạn sớm hơn và giảm tỷ lệ dương tính giả. Đây là một phương pháp tiềm năng trong tầm soát ung thư tiêu hóa.
3.2. Nội soi tiêu hóa (dạ dày, đại tràng)
Nội soi là phương pháp tầm soát chính xác cao, giúp bác sĩ phát hiện các tổn thương nhỏ hoặc polyp tiền ung thư trong hệ tiêu hóa. Hai loại nội soi thường gặp:
- Nội soi dạ dày: Được thực hiện bằng cách đưa ống nội soi qua đường miệng để quan sát thực quản, dạ dày và tá tràng.
- Nội soi đại tràng: Đưa ống nội soi qua hậu môn để kiểm tra toàn bộ đại tràng và trực tràng.
Một ưu điểm lớn của nội soi là khả năng lấy mẫu mô (sinh thiết) từ khu vực nghi ngờ nhờ dụng cụ nhỏ gắn trên đầu ống nội soi. Từ đó, bác sĩ sẽ tiến hành giải phẫu bệnh, giúp chẩn đoán chính xác và phát hiện ung thư sớm, hỗ trợ quá trình sàng lọc và điều trị.
3.3. Chụp CT Scan, MRI
Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như CT Scan và MRI hỗ trợ phát hiện ung thư ở các cơ quan khó tiếp cận như tụy, gan và thực quản.
- CT Scan: Sử dụng tia X để tạo ra hình ảnh cắt lớp của các cơ quan, giúp phát hiện khối u và đánh giá tình trạng tiến triển của ung thư.
- MRI: Sử dụng từ trường và sóng radio để tạo hình ảnh chi tiết về mô mềm, giúp đánh giá chính xác hơn về khối u và cấu trúc mô xung quanh.
Cả hai phương pháp này thường được chỉ định khi có nghi ngờ ung thư hoặc cần đánh giátình trạng di căn của bệnh trước khi quyết định phương pháp điều trị.
3.4. Xét nghiệm ctDNA – Tiến bộ mới trong tầm soát ung thư tiêu hóa
Xét nghiệm ctDNA là một phương pháp tầm soát ung thư tiên tiến, sử dụng mẫu máu để phát hiện dấu hiệu bất thường liên quan đến ung thư tiêu hóa ngay từ giai đoạn sớm, thậm chí khi khối u còn rất nhỏ. Phương pháp này đặc biệt nổi bật nhờ tính không xâm lấn, chỉ cần lấy khoảng 10ml máu mà không cần can thiệp sâu vào cơ thể. Điều này giúp quá trình thực hiện trở nên nhanh chóng, thuận tiện và dễ dàng cho người bệnh.
Một trong những ưu điểm của xét nghiệm ctDNA là khả năng tầm soát đa ung thư, không chỉ giới hạn ở ung thư tiêu hóa mà còn có thể phát hiện nhiều loại ung thư khác. Thêm vào đó, phương pháp này giúp hạn chế xâm lấn, giảm tỷ lệ dương tính giả và đặc biệt có độ chính xác cao hơn so với các xét nghiệm máu truyền thống. Nhờ những đặc điểm này, xét nghiệm ctDNA mang lại nhiều tiềm năng trong việc phát hiện ung thư ở giai đoạn sớm, nâng cao hiệu quả điều trị và cải thiện tiên lượng bệnh nhân.
4. Đối tượng nào nên thực hiện tầm soát ung thư tiêu hóa?
Những nhóm đối tượng sau đây nên thực hiện tầm soát định kỳ để bảo vệ sức khỏe:
- Những người trên 40 tuổi: Nguy cơ mắc ung thư tiêu hóa tăng theo độ tuổi, đặc biệt từ 40 tuổi trở lên.
- Nhóm đối tượng có tiền sử gia đình mắc ung thư tiêu hóa: Nếu trong gia đình có người mắc ung thư liên quan đến tiêu hóa, bạn cũng có nguy cơ mang gen liên quan đến ung thư di truyền.
- Người có triệu chứng rối loạn tiêu hóa kéo dài: Nếu các triệu chứng bất thường kéo dài, hãy đi kiểm tra để phát hiện nguyên nhân kịp thời.
- Có chế độ ăn uống không khoa học và thói quen sử dụng rượu bia thường xuyên: Chế độ ăn uống không khoa học, kết hợp với thói quen xấu là những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc ung thư tiêu hóa, đặc biệt là ung thư dạ dày, đại trực tràng và gan.
Tần suất tầm soát khuyến nghị:
- Nội soi tiêu hoá từ năm 45-50 tuổi, nếu nội soi âm tính, lặp lại sau 3-5 năm: Giúp phát hiện các tổn thương, polyp tiền ung thư ở dạ dày và đại tràng, từ đó can thiệp sớm trước khi bệnh tiến triển thành ung thư.
- Xét nghiệm DNA ngoại bào (ctDNA kết hợp AI): Xét nghiệm DNA ngoại bào (ctDNA kết hợp AI) khi tích hợp với các khuyến cáo tầm soát hiện tại, sẽ giúp giảm tỷ lệ bỏ sót ung thư. Ngoài ra, đối với các loại ung thư chưa có khuyến cáo sàng lọc, phương pháp này được xem như một cách tiếp cận mới giúp phát hiện ung thư ở giai đoạn đầu.
5. Tầm soát ung thư đường tiêu hóa ở đâu uy tín, chính xác?
Việc chọn lựa cơ sở y tế uy tín để thực hiện tầm soát ung thư đường tiêu hóa là yếu tố then chốt trong việc phát hiện sớm và điều trị hiệu quả bệnh. Khi quyết định nơi tiến hành tầm soát, bạn cần lưu ý những yếu tố quan trọng sau:
- Cơ sở y tế uy tín với đội ngũ chuyên gia y tế: Đảm bảo có các bác sĩ chuyên khoa giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực ung bướu và tiêu hóa.
- Trang thiết bị hiện đại: Sử dụng các phương pháp xét nghiệm tiên tiến, đảm bảo độ chính xác cao.
- Được Bộ Y tế cấp phép và đảm bảo tiêu chuẩn an toàn: Cơ sở y tế phải tuân thủ các quy định và tiêu chuẩn an toàn y tế.
Nếu bạn băn khoăn tầm soát ung thư đường tiêu hóa ở đâu, dưới đây là một số bệnh viện và trung tâm uy tín tại Việt Nam bạn có thể tham khảo:
- Bệnh viện K Trung ương (Hà Nội): Tập hợp các bác sĩ, chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực ung bướu. Chuyên tầm soát và điều trị các loại ung thư đường tiêu hóa như ung thư dạ dày, đại trực tràng, thực quản và gan.
- Bệnh viện Chợ Rẫy (TP.HCM): Các bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa và ung bướu với nhiều năm kinh nghiệm. Cung cấp các gói tầm soát ung thư tiêu hóa toàn diện, bao gồm ung thư dạ dày, đại trực tràng và gan.
- Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM: Tầm soát và điều trị các bệnh lý ung thư tiêu hóa như ung thư dạ dày, đại trực tràng, gan và tụy.
- Viện Nghiên cứu Ung thư Quốc gia: Nghiên cứu và triển khai các chương trình tầm soát ung thư tiêu hóa, đặc biệt chú trọng đến ung thư dạ dày và đại trực tràng.
- Gene Solutions: Gene Solutions là công ty tiên phong trong lĩnh vực di truyền y học tại Việt Nam, cung cấp các xét nghiệm tầm soát ung thư sớm thông qua công nghệ giải trình tự gen thế hệ mới (NGS). Đặc biệt, xét nghiệm SPOT-MAS™ giúp phát hiện sớm nhiều loại ung thư, trong đó bao gồm ung thư tiêu hóa.
6. Giải đáp những thắc mắc thường gặp về tầm soát ung thư tiêu hóa
Tầm soát ung thư tiêu hóa có đau không?
Tầm soát ung thư đường tiêu hóa có nhiều phương pháp khác nhau, trong đó nội soi là phương pháp phổ biến và được bác sĩ khuyến nghị. Tuy nhiên, nội soi tiêu hóa có tính xâm lấn cao và cần chuẩn bị ruột trước khi thực hiện. Ngoài ra, việc sử dụng thuốc gây mê có thể gây ra tác dụng phụ, thời gian thực hiện kéo dài từ 1-2 ngày, và chỉ có thể thực hiện ở các cơ sở y tế tuyến đầu.
Trong khi đó, xét nghiệm ctDNA với độ chính xác cao lại là một lựa chọn ít xâm lấn hơn, chỉ cần lấy một lượng máu nhỏ (10ml), không gây đau đớn và không làm gián đoạn các hoạt động sinh hoạt hàng ngày. Phương pháp này giúp phát hiện sớm nhiều loại ung thư, bao gồm ung thư đường tiêu hóa, và có thể thực hiện tại các cơ sở y tế cơ sở hoặc thậm chí tại nhà, mang lại sự thuận tiện và dễ dàng cho người bệnh.
Chi phí tầm soát ung thư tiêu hóa khoảng bao nhiêu?
Chi phí tầm soát ung thư đường tiêu hóa phụ thuộc vào phương pháp thực hiện. Mức giá dao động từ 500.000 – 10.000.000 VNĐ, tùy vào loại xét nghiệm. Đối với xét nghiệm hình ảnh như CT Scan hoặc MRI, chi phí thường ở mức cao hơn do yêu cầu thiết bị và công nghệ phức tạp.
Trong khi đó, xét nghiệm ctDNA có chi phí thấp hơn, với độ chính xác cao và khả năng phát hiện sớm nhiều loại ung thư, đồng thời chỉ cần lấy một lượng máu nhỏ (10ml).
Tầm soát ung thư tiêu hóa: Hành động sớm vì sức khỏe lâu dài
Tại Việt Nam, nhiều người chỉ tầm soát ung thư khi triệu chứng xuất hiện, lúc này bệnh thường đã ở giai đoạn muộn. Tầm soát ung thư tiêu hóa giúp phát hiện bệnh sớm, từ đó giúp nâng cao hiệu quả điều trị, giảm thiểu biến chứng, tiết kiệm chi phí và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Ngày nay, với các phương pháp tầm soát hiện đại, từ những xét nghiệm máu đơn giản đến các công nghệ tiên tiến như xét nghiệm ctDNA hay nội soi, bạn hoàn toàn có thể chủ động bảo vệ sức khỏe của mình. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ và lựa chọn phương pháp tầm soát phù hợp, bao gồm:
- Nội soi tiêu hóa: Giúp phát hiện chính xác các tổn thương trong dạ dày và đại tràng.
- Xét nghiệm DNA ngoại bào (ctDNA) như SPOT-MAS™: Phát hiện các tín hiệu sớm của tế bào ung thư ngay cả khi khối u còn rất nhỏ.
Đừng đợi khi cơ thể lên tiếng! Hãy chủ động tầm soát ung thư tiêu hóa ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe của bạn và những người thân yêu khỏi nguy cơ ung thư tiêu hóa.
