Ung thư trực tràng là một trong những căn bệnh nguy hiểm nhưng thường ít được chú ý ở giai đoạn đầu. Việc nắm rõ các biểu hiện ung thư trực tràng sẽ giúp bạn phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường, từ đó chủ động thăm khám và bảo vệ sức khỏe cho bản thân.
Ung thư trực tràng là gì?
Ung thư trực tràng (Rectal cancer) là tình trạng các tế bào bất thường trong niêm mạc trực tràng phát triển mất kiểm soát, tạo thành khối u ác tính. Trực tràng là đoạn cuối của đại tràng, nối với hậu môn, có vai trò chứa phân trước khi được thải ra ngoài.
Ung thư trực tràng thuộc nhóm ung thư đại trực tràng (Colorectal cancer) – một trong những loại ung thư đường tiêu hóa phổ biến nhất trên toàn cầu. Tuy nhiên, do vị trí giải phẫu đặc thù, ung thư trực tràng có những điểm khác biệt so với ung thư đại tràng ở cách điều trị và tiên lượng. Ví dụ, phẫu thuật ung thư trực tràng đòi hỏi kỹ thuật phức tạp hơn để vừa loại bỏ khối u, vừa bảo tồn chức năng đi tiêu và chất lượng sống của bệnh nhân.
Mặc dù có thể gặp ở nhiều độ tuổi, ung thư trực tràng thường xuất hiện ở người trên 50 tuổi. Trong những năm gần đây, tỷ lệ mắc đang có xu hướng tăng ở người trẻ.
Biểu hiện ung thư trực tràng giai đoạn sớm
Tương tự các bệnh lý ung thư khác, ung thư trực tràng ở giai đoạn đầu cũng thường tiến triển âm thầm, triệu chứng dễ nhầm lẫn với bệnh lý tiêu hóa thông thường như trĩ, viêm đại tràng hay rối loạn tiêu hóa.
Tuy nhiên, một số bệnh nhân có thể xuất hiện những biểu hiện ung thư trực tràng sớm như:
- Thay đổi thói quen đại tiện: bệnh nhân có thể bị táo bón hoặc tiêu chảy kéo dài, không rõ nguyên nhân. Những rối loạn này xuất hiện dai dẳng, khác với rối loạn tiêu hóa thoáng qua do ăn uống.
- Đi ngoài ra máu: phân có thể lẫn máu đỏ tươi, máu sẫm hoặc chỉ phát hiện qua xét nghiệm tìm máu ẩn trong phân. Đây là dấu hiệu cảnh báo nhưng thường bị nhầm với trĩ.
- Hình dạng phân thay đổi: phân mỏng, dẹt như “dải băng” do lòng trực tràng bị khối u chèn hẹp.
- Cảm giác mót rặn, đi ngoài không hết: người bệnh thường có cảm giác vẫn còn phân trong trực tràng sau khi đi vệ sinh.
- Đau tức bụng dưới, đầy hơi, khó chịu: đôi khi kèm theo chướng bụng, gây ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày.
Nếu những triệu chứng trên kéo dài nhiều tuần, đặc biệt ở người trên 40 tuổi hoặc có yếu tố nguy cơ (tiền sử gia đình ung thư đại trực tràng, polyp đại trực tràng…), cần đi khám và tầm soát sớm.
Vì sao biểu hiện ung thư trực tràng dễ bị bỏ qua?
Một trong những lý do khiến ung thư trực tràng thường được phát hiện muộn là bởi các triệu chứng sớm dễ bị nhầm lẫn hoặc xem nhẹ:
- Dễ nhầm với bệnh lành tính thường gặp: chảy máu khi đi ngoài, mót rặn, đau tức bụng… là những biểu hiện khá giống với bệnh trĩ, viêm đại tràng hay hội chứng ruột kích thích. Nhiều người chỉ tự điều trị tại nhà hoặc mua thuốc mà không đi khám chuyên khoa.
- Tâm lý chủ quan: không ít bệnh nhân coi tình trạng táo bón, tiêu chảy kéo dài hay phân bất thường là “rối loạn tiêu hóa” tạm thời, dẫn đến trì hoãn việc thăm khám.
- Thiếu thói quen tầm soát định kỳ: ở nhiều quốc gia tại châu Á, trong đó có Việt Nam, việc nội soi đại trực tràng hoặc xét nghiệm tầm soát chưa phổ biến. Người dân thường chỉ đi khám khi triệu chứng đã rõ rệt, lúc này bệnh thường đã giai đoạn tiến triển.
Các phương pháp phát hiện ung thư trực tràng
Hiện nay, các phương pháp thường được áp dụng bao gồm:
1. Nội soi đại trực tràng
Nội soi đại trực tràng được xem là phương pháp “tiêu chuẩn vàng” trong phát hiện ung thư trực tràng cũng như các bệnh lý đại trực tràng khác. Phương pháp này giúp bác sĩ quan sát trực tiếp niêm mạc ruột, phát hiện sớm các polyp tiền ung thư hoặc khối u ác tính ngay từ khi chúng còn rất nhỏ.
Ưu điểm nổi bật của nội soi là khả năng kết hợp chẩn đoán và điều trị trong cùng một lần thực hiện: nếu phát hiện bất thường, bác sĩ có thể tiến hành sinh thiết lấy mẫu mô hoặc cắt bỏ polyp, vừa xác định chính xác bệnh vừa ngăn ngừa nguy cơ tiến triển thành ung thư.
Tuy nhiên, đây là thủ thuật xâm lấn nên người bệnh cần chuẩn bị ruột kỹ lưỡng trước khi thực hiện, có thể cảm thấy khó chịu và trong một số trường hợp hiếm gặp có thể xảy ra biến chứng như chảy máu hoặc thủng ruột.
2. Xét nghiệm máu ẩn trong phân (FOBT, FIT)
Xét nghiệm máu ẩn trong phân (FOBT – Fecal Occult Blood Test và FIT – Fecal Immunochemical Test) là những phương pháp sàng lọc đơn giản nhằm phát hiện sự hiện diện của máu vi thể trong phân, một dấu hiệu gián tiếp gợi ý sự tồn tại của polyp hoặc ung thư trực tràng.
Đây là xét nghiệm không xâm lấn, chi phí thấp, dễ thực hiện và có thể áp dụng định kỳ cho cộng đồng, đặc biệt phù hợp với những người chưa có chỉ định nội soi.
Tuy nhiên, do chỉ dựa vào việc phát hiện máu trong phân nên phương pháp này không thể phát hiện tất cả trường hợp ung thư, nhất là khi tổn thương không gây chảy máu. Ngoài ra, trong trường hợp kết quả xét nghiệm dương tính, người bệnh vẫn cần được nội soi đại trực tràng để khẳng định chẩn đoán.
3. Sinh thiết lỏng (Xét nghiệm ctDNA)
Sinh thiết lỏng dựa trên việc phân tích ctDNA (circulating tumor DNA) – DNA tế bào ung thư lưu hành trong máu. Đây là phương pháp không xâm lấn, có thể phát hiện tín hiệu của ung thư thông qua mẫu máu.
Phương pháp này đang được các chuyên gia đánh giá cao bởi nhiều ưu điểm vượt trội:
- Không xâm lấn: chỉ cần lấy máu, an toàn và ít gây khó chịu cho người bệnh.
- Phát hiện sớm: ctDNA có thể xuất hiện trong máu ngay từ khi khối u còn nhỏ, giúp nhận diện ung thư ở giai đoạn chưa có triệu chứng.
- Theo dõi tiến triển: ngoài tầm soát sớm, xét nghiệm ctDNA còn hữu ích trong giám sát đáp ứng điều trị, phát hiện tái phát hoặc di căn sớm.
Tại Việt Nam, công nghệ này đã được ứng dụng trong SPOT-MAS CRC – xét nghiệm tầm soát sớm ung thư đại trực tràng do Gene Solutions nghiên cứu và phát triển. SPOT-MAS CRC sử dụng nền tảng phân tích ctDNA để phát hiện dấu hiệu ung thư trực tràng và đại tràng chỉ từ một mẫu máu. Đây là giải pháp hiện đại, không xâm lấn, có thể thực hiện định kỳ, giúp gia tăng cơ hội phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm khi khả năng điều trị và tỷ lệ sống còn cao hơn đáng kể.
Ai nên quan tâm đến biểu hiện ung thư trực tràng?
Ung thư trực tràng có thể xảy ra ở bất kỳ ai, nhưng nhóm đối tượng có nguy cơ cao cần đặc biệt chú ý đến các triệu chứng bất thường của đường tiêu hóa. Nhóm đối tượng này bao gồm:
- Người trên 40 tuổi: nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng – trực tràng tăng dần theo tuổi, vì vậy nhóm này nên bắt đầu chú ý đến các dấu hiệu bất thường và chủ động tầm soát.
- Người có tiền sử gia đình mắc ung thư đại trực tràng: yếu tố di truyền làm tăng khả năng mắc bệnh, đặc biệt nếu có từ hai người thân trực hệ trở lên từng bị ung thư.
- Người có polyp đại trực tràng hoặc bệnh viêm ruột mạn tính: các tình trạng như polyp, viêm loét đại tràng, bệnh Crohn làm niêm mạc ruột thường xuyên bị tổn thương, dễ dẫn đến biến đổi ác tính.
- Người có lối sống không lành mạnh: ít vận động, ăn nhiều thịt đỏ và mỡ động vật nhưng thiếu chất xơ từ rau củ quả, ngũ cốc nguyên hạt cũng làm tăng nguy cơ ung thư trực tràng.
Phòng ngừa ung thư trực tràng từ sớm
Dưới đây là những nguyên tắc giúp bạn bảo vệ sức khỏe đường tiêu hóa và phát hiện sớm ung thư trực tràng:
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Tăng cường rau xanh, trái cây tươi, các loại đậu và ngũ cốc nguyên hạt để bổ sung chất xơ, vitamin và chất chống oxy hóa. Hạn chế thịt đỏ, thực phẩm chế biến sẵn, đồ chiên rán nhiều dầu mỡ.
- Tập thể dục đều đặn, duy trì cân nặng hợp lý: Hoạt động thể chất ít nhất 30 phút mỗi ngày giúp cải thiện nhu động ruột, tăng cường miễn dịch và duy trì cân nặng.
- Hạn chế bia rượu, bỏ thuốc lá: Rượu và thuốc lá chứa nhiều chất gây đột biến DNA, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh ung thư đường tiêu hóa, trong đó có ung thư trực tràng.
- Tầm soát định kỳ: Tầm soát là biện pháp hiệu quả nhất để phát hiện sớm ung thư trực tràng khi chưa có triệu chứng rõ ràng.
Những câu hỏi thường gặp về biểu hiện ung thư trực tràng
Câu hỏi 1: Biểu hiện ung thư trực tràng khác gì với bệnh trĩ?
Cả hai đều có thể gây đi ngoài ra máu, nhưng bệnh trĩ thường ra máu đỏ tươi, xuất hiện sau khi đi tiêu, có thể kèm sa búi trĩ và đau rát hậu môn. Trong khi đó, ung thư trực tràng máu có thể lẫn trong phân, đi kèm phân mỏng dẹt, rối loạn thói quen đi tiêu, cảm giác mót rặn và sút cân bất thường.
Câu hỏi 2: Khi nào cần đi nội soi trực tràng?
Nội soi trực tràng nên được thực hiện theo chỉ định của bác sĩ, đặc biệt ở những người có dấu hiệu nghi ngờ hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao.
Bạn nên đi nội soi nếu: đi ngoài ra máu, rối loạn đi tiêu kéo dài; trên 40 tuổi hoặc có người thân mắc ung thư đại trực tràng; có polyp hoặc bệnh viêm ruột mạn tính; hoặc khi xét nghiệm phân FOBT/FIT cho kết quả dương tính. Thực hiện nội soi sớm giúp phát hiện tổn thương ngay từ giai đoạn đầu và giảm thiểu rủi ro tiến triển thành ung thư.
Câu hỏi 3: Có thể phát hiện ung thư trực tràng bằng xét nghiệm máu không?
Các xét nghiệm máu thông thường (công thức máu, sinh hóa, hay marker ung thư như CEA, CA 19-9) không đủ chính xác để chẩn đoán hay tầm soát ung thư trực tràng, bởi dễ cho kết quả âm tính hoặc dương tính giả. Marker này chỉ có vai trò theo dõi tiến triển bệnh sau khi đã được chẩn đoán.
Hiện nay, đã có phương pháp hiện đại hơn gọi là xét nghiệm sinh thiết lỏng (ctDNA test). Đây là xét nghiệm sinh học phân tử, phân tích các mảnh DNA của tế bào ung thư lưu hành trong máu để phát hiện tín hiệu ung thư từ rất sớm, ngay cả khi khối u chưa gây triệu chứng. Vì được thực hiện từ mẫu máu nên nhiều người còn nhầm lẫn là “xét nghiệm máu ung thư”, nhưng bản chất là xét nghiệm phân tử chuyên sâu, không phân vào nhóm xét nghiệm máu thông thường.
Tìm hiểu thêm về xét nghiệm ctDNA tại ĐÂY.
Kết luận
Ung thư trực tràng thường không xuất hiện biểu hiện rõ ràng ở giai đoạn đầu, khiến nhiều người chủ quan. Hy vọng bài viết về chủ đề biểu hiện ung thư trực tràng trên đây sẽ đem lại nhiều thông tin hữu ích, giúp các bạn có thêm hành trang trong hành trình bảo vệ sức khỏe.
Lưu ý: Bài viết chỉ cung cấp thông tin y tế tổng quát, không thay thế cho chẩn đoán hoặc tư vấn y khoa. Người đọc nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa để có lời khuyên phù hợp.
