Siêu âm có phát hiện ung thư dạ dày không là thắc mắc rất phổ biến của nhiều người khi đi khám tổng quát. Siêu âm ổ bụng là phương pháp khá quen thuộc, dễ thực hiện, gần như không gây đau, nên nhiều người kỳ vọng có thể “soi ra” được tất cả bệnh lý, trong đó có ung thư dạ dày. Vậy siêu âm có thực sự phát hiện được ung thư dạ dày?
Ung thư dạ dày là gì?
Ung thư dạ dày (gastric cancer) là tình trạng các tế bào ở lớp niêm mạc dạ dày phát triển bất thường, mất kiểm soát và hình thành khối u ác tính. Khối u có thể xuất hiện ở nhiều vị trí khác nhau của dạ dày như hang vị, thân vị hoặc tâm vị, sau đó dần xâm lấn sâu vào thành dạ dày và có thể lan sang các cơ quan lân cận hoặc di căn xa. Đây là một trong những ung thư đường tiêu hóa thường gặp, đặc biệt phổ biến tại các nước châu Á.
Theo thống kê ung thư toàn cầu (GLOBOCAN 2020), mỗi năm trên thế giới ước tính có hơn 1 triệu ca ung thư dạ dày mới và hàng trăm nghìn ca tử vong, đưa bệnh vào nhóm những ung thư có tỷ lệ mắc và tử vong cao. Tại Việt Nam, ung thư dạ dày cũng nằm trong nhóm ung thư thường gặp, đặc biệt ở nam giới, và là gánh nặng lớn cho hệ thống y tế.
Mặc dù là bệnh ác tính nguy hiểm, ung thư dạ dày lại thường được phát hiện muộn. Ở giai đoạn đầu, triệu chứng thường rất mơ hồ như đầy bụng, khó tiêu, ợ hơi, nóng rát vùng thượng vị… nên dễ bị nhầm với viêm dạ dày hoặc rối loạn tiêu hóa. Nhiều người có thói quen tự mua thuốc uống, chỉ đi khám khi đau nhiều hoặc sụt cân rõ rệt, trong khi nội soi dạ dày mới là phương pháp phát hiện sớm hiệu quả.
Siêu âm dạ dày là gì?
Siêu âm dạ dày (thực chất là siêu âm ổ bụng tập trung vùng dạ dày) là phương pháp chẩn đoán hình ảnh sử dụng sóng siêu âm tần số cao để tạo ra hình ảnh các cơ quan bên trong ổ bụng. Đầu dò siêu âm sẽ được đặt trên thành bụng, truyền sóng âm vào cơ thể; sóng phản hồi lại từ các mô, cơ quan sẽ được máy xử lý thành hình ảnh hiển thị trên màn hình.
Bác sĩ thường chỉ định siêu âm khi người bệnh có các triệu chứng như đau bụng, đầy hơi, khó tiêu, sụt cân không rõ nguyên nhân, hoặc trong các lần khám sức khỏe tổng quát định kỳ để kiểm tra gan, mật, tụy, lách, thận… trong đó có vùng dạ dày.
Ưu điểm của siêu âm là thực hiện nhanh, an toàn, không sử dụng tia X, không xâm lấn và chi phí tương đối thấp. Người bệnh hầu như không đau, không cần nằm viện, có thể áp dụng cho nhiều đối tượng, kể cả người già, trẻ em hay phụ nữ mang thai.
Siêu âm có phát hiện ung thư dạ dày không?
Trong một số trường hợp, siêu âm có thể gợi ý ung thư dạ dày, nhưng chủ yếu là khi bệnh đã ở giai đoạn muộn. Bác sĩ có thể thấy hình ảnh thành dạ dày dày bất thường, khối u kích thước lớn, dịch ổ bụng nhiều hoặc hạch ổ bụng to. Siêu âm cũng giúp phát hiện tổn thương di căn gan do ung thư dạ dày di căn, nhất là khi xuất hiện nhiều khối bất thường trong nhu mô gan.
Tuy nhiên, siêu âm là không quan sát được trực tiếp lớp niêm mạc dạ dày. Những polyp nhỏ, ổ loét nghi ngờ thường khó thấy rõ trên hình ảnh siêu âm nên rất dễ bị bỏ sót. Do đó, siêu âm chỉ phát hiện được một phần rất nhỏ các trường hợp ung thư dạ dày, chủ yếu khi tổn thương đã tiến triển. Đây là nguyên nhân mà siêu âm chỉ đóng vai trò hỗ trợ tầm soát, không thay thế cho các phương pháp chẩn đoán chuyên sâu.
Các phương pháp chính xác hơn trong phát hiện ung thư dạ dày
1. Nội soi dạ dày kết hợp sinh thiết – “Tiêu chuẩn vàng” trong tầm soát ung thư dạ dày
Nội soi dạ dày là phương pháp tầm soát ung thư dạ dày chính xác nhất. So với câu hỏi “Siêu âm có phát hiện ung thư dạ dày không?”, nội soi và sinh thiết mới thực sự là tiêu chuẩn vàng.
Để thực hiện, bác sĩ đưa ống soi mềm có gắn camera từ miệng xuống thực quản vào dạ dày, quan sát trực tiếp niêm mạc và phát hiện các tổn thương nhỏ như viêm, loét, polyp hay khối u nghi ngờ. Khi thấy vùng bất thường, bác sĩ sẽ tiếp tục tiến hành sinh thiết (lấy một mẫu mô nhỏ) gửi đi giải phẫu bệnh, Đây là bước quyết định để chẩn đoán xác định ung thư dạ dày.
2. Xét nghiệm vi khuẩn HP (Helicobacter pylori)
Vi khuẩn HP là một trong những yếu tố làm tăng nguy cơ ung thư dạ dày. Để thực hiện sàng lọc, bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm HP qua test hơi thở, xét nghiệm phân, xét nghiệm máu hoặc sinh thiết trong lúc nội soi. Kết quả dương tính không có nghĩa là đã bị ung thư, nhưng cho thấy nguy cơ cao hơn, cần điều trị diệt HP và theo dõi dạ dày kỹ hơn, đặc biệt ở người có viêm loét mạn tính hoặc tiền sử gia đình có ung thư dạ dày.
3. CT Scan, MRI, PET-CT – Phương pháp đánh giá giai đoạn và mức độ di căn
Sau khi đã chẩn đoán ung thư dạ dày bằng nội soi và sinh thiết, các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như CT Scan, MRI, PET-CT được sử dụng để đánh giá khối u đã xâm lấn đến đâu, có hạch vùng hay di căn gan, phổi, phúc mạc… hay chưa.
- CT Scan thường dùng để đánh giá toàn bộ ổ bụng và lồng ngực;
- MRI hữu ích trong những trường hợp cần khảo sát chi tiết cấu trúc mô mềm;
- PET-CT giúp phát hiện tổn thương di căn xa dựa trên mức độ chuyển hóa của tế bào ung thư.
Nhìn chung, những kỹ thuật này chủ yếu phục vụ đánh giá giai đoạn, lập kế hoạch phẫu thuật và điều trị toàn thân, hơn là ứng dụng trong tầm soát.
4. Xét nghiệm máu và sinh thiết lỏng (Xét nghiệm ctDNA)
Một số xét nghiệm máu như chất chỉ điểm khối u (CEA, CA 72-4…), công thức máu, chỉ số chức năng gan, chức năng thận và các xét nghiệm viêm có thể được bác sĩ sử dụng để hỗ trợ theo dõi bệnh và gợi ý nghi ngờ ung thư dạ dày. Tuy nhiên, không có xét nghiệm máu nào đủ độ chính xác để chẩn đoán xác định. Chẩn đoán ung thư dạ dày vẫn phải dựa vào nội soi và sinh thiết mô.
Trong những năm gần đây, sinh thiết lỏng (ctDNA test) tức xét nghiệm tìm DNA của tế bào ung thư lưu hành trong máu đang được nghiên cứu như công cụ hỗ trợ trong tầm soát sớm, chẩn đoán, theo dõi đáp ứng điều trị và dự đoán nguy cơ tái phát.
Tại Việt Nam, Gene Solutions đang nghiên cứu và phát triển các xét nghiệm ctDNA liên quan đến tầm soát sớm. Gồm xét nghiệm tầm soát đa ung thư SPOT-MAS 10 và SPOT-MAS, cùng các xét nghiệm tầm soát đơn ung thư như SPOT-MAS Lung và SPOT-MAS CRC. Trong đó, nhóm xét nghiệm tầm soát đa ung thư có thể hỗ trợ phát hiện sớm nguy cơ liên quan đến ung thư dạ dày. Nguyên lý hoạt động dựa trên việc nhận diện tín hiệu DNA khối u trong máu. Khi phát hiện có ctDNA, hệ thống sẽ sử dụng máy học để phân tích và gợi ý vị trí cơ quan có khả năng xuất hiện khối u.
Hiện các xét nghiệm ctDNA đã được liên kết triển khai tại nhiều bệnh viện và cơ sở y tế lớn trên cả nước.
Dấu hiệu nghi ngờ ung thư dạ dày cần đi khám ngay
Một số triệu chứng ở dạ dày có thể trông giống các bệnh lý tiêu hóa thông thường, nhưng nếu kéo dài hoặc lặp lại nhiều lần, cần chú ý:
- Đau vùng thượng vị kéo dài: Cảm giác đau âm ỉ hoặc nóng rát phía trên rốn, thường tăng sau ăn. Thuốc có thể làm giảm tạm thời nhưng cơn đau lại tái phát.
- Đầy bụng, khó tiêu, chán ăn: Nhanh no dù ăn ít. Thường kèm ợ hơi, buồn nôn, ăn uống kém dần và mất cảm giác ngon miệng.
- Sụt cân không rõ nguyên nhân: Cân nặng giảm dù chế độ ăn không thay đổi. Có thể kèm mệt mỏi, suy nhược và dễ kiệt sức.
- Nôn ra máu hoặc đi ngoài phân đen: Nôn ra máu tươi hoặc dịch giống bã cà phê. Đi ngoài phân đen, sệt, mùi hôi nặng. Đây là dấu hiệu cảnh báo chảy máu tiêu hóa và cần đi cấp cứu ngay.
Nếu xuất hiện một hoặc nhiều triệu chứng trên kéo dài quá 2 tuần, đặc biệt khi đã trên 40 tuổi hoặc có yếu tố nguy cơ, hãy đi khám chuyên khoa tiêu hóa sớm để được nội soi và tầm soát ung thư dạ dày kịp thời.
Vai trò của siêu âm trong quản lý sức khỏe tiêu hóa
Dù không phải là phương pháp chính để phát hiện ung thư, siêu âm ổ bụng vẫn đóng vai trò quan trọng trong quản lý sức khỏe tiêu hóa nói chung. Khi trả lời câu hỏi “Siêu âm có phát hiện ung thư dạ dày không?”, bác sĩ thường nhìn siêu âm trong bức tranh tổng thể, chứ không tách riêng từng cơ quan.
Một số vai trò của siêu âm trong quản lý sức khỏe tiêu hóa bao gồm:
-
Hữu ích để loại trừ nguyên nhân khác
Siêu âm giúp kiểm tra nhanh gan, túi mật, đường mật, tụy, lách… để xem triệu chứng đau bụng, đầy hơi, khó tiêu có thể đến từ bệnh lý gan mật – tụy (như sỏi mật, gan nhiễm mỡ, u gan, viêm tụy…) thay vì chỉ tập trung vào dạ dày.
-
Hỗ trợ đánh giá biến chứng và di căn ngoài dạ dày
Ở bệnh nhân đã chẩn đoán ung thư dạ dày, siêu âm có thể hỗ trợ phát hiện dịch ổ bụng, khối di căn gan kích thước lớn hoặc một số thay đổi bất thường khác trong ổ bụng, từ đó gợi ý bệnh đang ở giai đoạn tiến triển.
-
Kết hợp với các phương pháp khác để chẩn đoán toàn diện
Siêu âm thường được dùng song song với nội soi dạ dày, xét nghiệm máu, CT Scan hoặc MRI. Việc phối hợp nhiều kỹ thuật giúp bác sĩ đánh giá toàn diện hệ tiêu hóa, vừa tìm được nguyên nhân chính gây triệu chứng, vừa không bỏ sót các bệnh lý quan trọng khác.
Ai nên đi tầm soát ung thư dạ dày?
Tầm soát ung thư dạ dày không chỉ dành cho người đã có triệu chứng. Việc chủ động kiểm tra đặc biệt cần thiết ở nhóm nguy cơ cao sau:
Người trên 40 tuổi
Nguy cơ ung thư dạ dày tăng theo tuổi. Người trên 40, nhất là ở khu vực có tỷ lệ mắc cao, nên nội soi tầm soát định kỳ ngay cả khi chỉ có triệu chứng khó tiêu mơ hồ.
Người nhiễm vi khuẩn HP mạn tính
Nhiễm HP kéo dài và không điều trị triệt để có thể gây viêm dạ dày mạn, loét và tăng nguy cơ ung thư. Nhóm này cần được theo dõi sát, điều trị diệt HP đúng phác đồ và nội soi kiểm tra theo hướng dẫn của bác sĩ.
Người có tiền sử gia đình mắc ung thư dạ dày
Nếu bố mẹ hoặc anh chị em ruột từng bị ung thư dạ dày, nguy cơ của bạn cao hơn người bình thường. Nên tầm soát sớm và nội soi định kỳ thay vì chỉ siêu âm hoặc tự dùng thuốc dạ dày.
Người có lối sống nguy cơ cao
Hút thuốc, uống rượu bia thường xuyên, ăn mặn, ăn nhiều đồ hun khói, muối chua hoặc thực phẩm chế biến sẵn có thể làm tăng tổn thương niêm mạc dạ dày. Nhóm này nên được tư vấn tầm soát và thay đổi thói quen sống để giảm nguy cơ.
Ở các nhóm trên, nếu xuất hiện thêm các triệu chứng như đau thượng vị kéo dài, đầy bụng, sụt cân, nôn ói thì siêu âm là không đủ. Cần nội soi dạ dày để đánh giá chính xác và loại trừ ung thư sớm.
Kết luận
Tóm lại, câu hỏi “Siêu âm có phát hiện ung thư dạ dày không?” cần được hiểu đúng theo nghĩa: siêu âm chỉ có thể gợi ý một số bất thường khi bệnh ở giai đoạn muộn, hoàn toàn không phải là phương pháp tin cậy để phát hiện sớm hay tầm soát ung thư dạ dày. Để chẩn đoán chính xác, nội soi dạ dày kết hợp sinh thiết vẫn là tiêu chuẩn vàng, cùng với các xét nghiệm và phương tiện chẩn đoán hình ảnh khác.
Nếu bạn trên 40 tuổi, nhiễm HP mãn tính, có tiền sử gia đình ung thư dạ dày hoặc thường xuyên hút thuốc, uống rượu, ăn mặn, ăn đồ hun khói…, đừng chủ quan vì đã siêu âm. Thay vào đó, hãy chủ động trao đổi với bác sĩ về tầm soát ung thư dạ dày bằng nội soi, để phát hiện sớm và điều trị kịp thời khi tổn thương còn ở giai đoạn có thể kiểm soát tốt.
Lưu ý: Bài viết chỉ mang tính tham khảo, không thay thế cho việc khám và chẩn đoán của bác sĩ. Nếu có vấn đề về sức khỏe, hãy đến cơ sở y tế và hỏi ý kiến bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn.
